Fenâ ve Mistik Sarhoşluğun Öncüsü
Bâyezid-i Bistâmî, tasavvufta “şathiyat” denilen derin manevi vecd anlarında söylenmiş sözleriyle tanınır. O, tasavvufun içsel tecrübelerini derinlemesine yaşamış ve “fenâfillah” yani Allah’ta yok oluş fikrini en güçlü şekilde dillendirmiş ilk mutasavvıflardan biridir.
Hayatı
- Doğumu: 804, Bistâm (İran). Asıl adı Tayfur bin İsa’dır.
- Gençliği: Küçük yaşta zühd hayatına yönelmiş, ayrıca sürekli ibadet ve riyazatla meşgul olmuştur.
- Ömrü: Dünya nimetlerinden tamamen uzak durmuş, sürekli oruç, namaz ve zikirle ilgilenmiştir.
- Vefatı: 874 yılında Bistâm’da vefat etmiştir.
Öğretileri
1. Fenâfillah – Allah’ta Yok Oluş
Bâyezid’in tasavvuf anlayışının temelinde, nefsin tüm varlığını terk ederek yalnızca Allah’ta fani olmak vardır. Ona göre kul, kendi benliğini yok etmeden Allah’a gerçek manada yaklaşamaz.
2. Vecd ve Şathiyat
Bâyezid, manevi sarhoşluk hallerinde söylediği sözlerle ünlüdür. “Sübhânî, mâ a‘zame şânî!” (Sübhânım, şanım ne yücedir!) gibi ifadeleri, aslında kendi benliğini yok edip Allah’ın tecellisini dile getirmesi olarak yorumlanır.
3. Aşk ve İbadet
Bâyezid için ibadet, sadece görev değil, aynı zamanda Allah’a duyulan aşkın tezahürüdür. Bu nedenle riyazat (nefs terbiyesi) ve sürekli zikir, onun yolunun temel taşlarıdır.
Sözlerinden Örnekler
- “Otuz yıl Allah’ı aradım, sonra anladım ki aslında O beni arıyormuş.”
- “Benliğimi terk ettiğimde Allah’ı buldum.”
- “Sübhânî! Benim şanım ne yücedir!” (Allah’ın zatında yok oluş halinin sözü olarak kabul edilir.)
Tasavvuf Tarihindeki Yeri
- Bâyezid, “sarhoş sufiliğin” en büyük temsilcisi kabul edilir. Bu anlayışta, ilahi aşkın ve vecdin şiddeti aklı aşar ve şathiyat sözleri ortaya çıkar.
- Onun öğretileri, daha sonra Hallac-ı Mansur ve Mevlânâ gibi sufileri derinden etkilemiştir.
Mirası
- Tasavvufun deneyimsel ve mistik boyutunun öncüsü oldu.
- “Fenâfillah” öğretisi, sonraki bütün mutasavvıflar için merkezî bir kavram haline geldi.
- Onun vecd sözleri, tasavvufun şiirsel ve derin mistik dilinin gelişmesine yol açtı.
Kaynaklar:
- Süleyman Uludağ, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü
- Annemarie Schimmel, İslam’ın Mistik Boyutları
- Louis Massignon, Hallac-ı Mansur ve Şathiyat Geleneği
Bir yanıt yazın