Sümerlerden Günümüze Tanrı–İnsan İlişkisi

Kadim Bir Soru

İnsanlık tarihi boyunca en temel sorulardan biri şuydu: “Biz kimiz ve bizi kim yarattı?” Bu soru, mağara duvarlarına çizilen resimlerden Sümer tabletlerine, Yunan tragediyalarından tasavvufun ilahi aşk anlayışına kadar her dönemde farklı şekillerde dile getirildi. Tanrı–insan ilişkisi, yalnızca bir inanç meselesi değil, aynı zamanda insanın kendi varlığını anlama çabası oldu.

Sümerlerde Tanrı ve İnsan: Hizmetkâr ile Efendi

Sümerler, insanlık tarihinin ilk yazılı medeniyetlerinden biri olarak tanrılarla ilişkilerini kil tabletlerde ölümsüzleştirdiler.

• Tanrılar, doğa güçlerinin kişileştirilmiş halleriydi.
• İnsanlar, tanrıların hizmetkârları olarak yaratılmıştı.
• Tapınaklar, sadece ibadet yeri değil, aynı zamanda tanrıların “evleri” kabul edilirdi.

Sümer destanlarına göre insanın görevi, tanrılar için tarım yapmak, kurban sunmak ve onları hoşnut etmekti. Bu, tanrı–insan ilişkisinin ilk yazılı formu olarak karşımıza çıkar.

Antik Yunan’da Tanrılarla İnsan Arasındaki Gerilim

Yunan mitolojisi, tanrılarla insanlar arasındaki aşk, kıskançlık, öfke ve cezalandırma hikayeleriyle doludur.

• Zeus’un ölümlülerle ilişkileri.
• Prometheus’un insanlara ateşi getirmesi.
• Pandora’nın kutusu.

Bu anlatılar, tanrıların insanla olan bağının sadece otorite değil, aynı zamanda çatışma ve ortaklık içerdiğini gösterir. Çünkü insan tanrılara karşı çıkabilir, hatta bazen onların sınırlarını zorlayabilirdi.

Semavi Dinlerde Tanrı ve İnsan

• Yahudilik: Tanrı ile insan arasındaki bağ ahit üzerine kuruludur. Tanrı, halkıyla bir sözleşme yapar ve onlardan sadakat bekler.
• Hristiyanlık: Tanrı–insan ilişkisi, İsa figürü üzerinden sevgi ve kurtuluş anlayışıyla şekillenir. İnsan, Tanrı’nın çocuğu olarak kabul edimiştir.
• İslam: Tanrı (Allah), insanı “yeryüzünün halifesi” kılar. Burada insan yalnızca hizmet eden bir varlık değil, aynı zamanda ilahi adaletin temsilcisidir.

Tasavvufta Tanrı–İnsan İlişkisi: Aşkın Yolculuğu

Tasavvuf, bu ilişkinin en derin yorumlarından birini sunar.

• İnsan, Allah’ın “halifesi” olduğu kadar, aynı zamanda “aşkın yolcusu”dur.
• İnsanın görevi, benlikten sıyrılarak “fenâ” (yokluk) mertebesine ulaşmak ve ilahi varlıkta yok olmaktır.
• Mevlânâ’nın dediği gibi: “Aşksız insan, kanatsız kuş gibidir.”

Bu noktada tanrı–insan ilişkisi, artık efendi–köle değil, âşık–maşuk ilişkisine dönüşür.

Modern Dünyada Tanrı–İnsan İlişkisi: Şüphe ve Arayış

Aydınlanma Çağı’yla birlikte Tanrı’nın varlığı, insan aklı tarafından sorgulanmaya başlandı.

• Deizm: Tanrı’yı evrenin yaratıcısı ama müdahale etmeyen bir güç olarak görür.
• Ateizm: Tanrı’nın varlığını reddeder.
• Yeni Çağ (New Age) düşünceleri: Tanrı’yı bireyin içindeki ilahi enerjiyle özdeşleştirir.

Bugün birçok insan, Tanrı’yı dışsal bir varlık olarak değil, içsel bir bilinç hali olarak deneyimlemeye yöneliyor.

Süreklilik ve Dönüşüm

Sümerlerden günümüze Tanrı–insan ilişkisi büyük bir dönüşüm geçirdi.

• Sümer’de hizmetkâr ve efendi ilişkisi.
• Yunan’da ortaklık ve çatışma.
• Semavi dinlerde itaat ve ahit.
• Tasavvufta aşk ve vuslat.
• Modern çağda ise şüphe ve içsel arayış.

Ama bu farklılıkların arkasında aynı temel soru duruyor: “Biz kimiz ve bizi kim yarattı?” Sonuç ne olursa olsun Tanrı–insan ilişkisi, insanlığın kendisini anlamasının en güçlü aynasıdır.

• Kimi zaman gökten inen bir kudret.
• Kimi zaman kalbin derinliklerinde hissedilen bir aşk.
• Kimi zaman ise zihnin ürettiği bir soru.

Sonuç olarak ne şekilde tanımlanırsa tanımlansın, bu ilişki insanın ruhsal yolculuğunun merkezinde kalmaya devam ediyor.

Kaynaklar:

• Samuel Noah Kramer, History Begins at Sumer
• Mircea Eliade, Kutsal ve Dünyevi
• Karen Armstrong, Tanrı’nın Tarihi
• Annemarie Schimmel, İslam’ın Mistik Boyutları