İmtihanların Hikmeti

Ruhun Olgunlaşması

İnsanın hayatı, yalnızca mutluluk ve huzurdan ibaret değildir. Her insanın yolu, zorluklarla, kayıplarla, hastalıklarla veya beklenmedik sıkıntılarla sınanır. Tasavvuf geleneğinde bu zorluklara imtihan denir. İmtihan, kaderin insana yüklediği ağır bir yük değil, ruhun tekâmülü için gerekli olan bir terbiye sürecidir. Çünkü insan, çoğu zaman rahatlık içindeyken değil, zorluklarla karşılaştığında derinleşir ve olgunlaşır.

İmtihanın Tasavvufî Anlamı

Tasavvufta imtihan, ilahi bir ceza değil, ilahi bir lütuftur. Çünkü her zorluk, içsel bir sırrı ortaya çıkarmak için vardır.

Kur’an’da da bu hakikat şöyle ifade edilir: “Andolsun, sizi biraz korku, biraz açlık, biraz da mallarınızdan, canlarınızdan ve ürünlerinizden eksiltme ile deneriz. Sabredenleri müjdele!” (Bakara, 155)

Bu ayet, imtihanların kaçınılmaz olduğunu, ama aynı zamanda ruhun sabır, teslimiyet ve tevekkülle olgunlaştığını anlatır.

İmtihanların Gizli Hikmeti

Her imtihan, insanın kendi hakikatini görmesi için bir ayna işlevi görür.

• Kaybetmek, insana sahip olduklarının değerini öğretir.
• Hastalık, bedene değil ruha yatırım yapmanın önemini gösterir.
• Yalnızlık, kişinin Rabb’iyle bağını güçlendirir.
• Başarısızlık, insanın nefsindeki kibri törpüler.

Mevlânâ der ki: “Dert, insana yol gösterir. Çünkü dert, içindeki hazineyi ortaya çıkarır.”

Bu bakış açısıyla, imtihan aslında bir “ruhsal eğitmen”dir.

Ruhun Olgunlaşması

Ruh, tıpkı bir tohum gibidir. Tohum, karanlık toprağın içinde sıkışır, çatlar, acı çeker, ama bu süreç olmadan ağaç olamaz. İnsan ruhu da zorlukların toprağında yeşerir. Tasavvuf ehli, bu süreci seyr-u sülûk yani “manevi yolculuk” olarak adlandırır. Her imtihan, ruhu bir üst mertebeye taşır.

Nefs terbiyesinde de imtihanların özel bir yeri vardır. Yedi nefs mertebesi, genellikle zorluklarla sınanarak geçilir. Kibir, öfke, açgözlülük gibi nefsin perdeleri, ancak imtihan ateşiyle yanıp kalkar.

İlim mi, İmtihan mı?

Mutasavvıflar, insanın iki şekilde tekâmül edeceğini söyler, ilim yoluyla veya imtihan yoluyla. İlim, merhametli bir yoldur, insan gönüllü olarak öğrenir, farkındalıkla olgunlaşır. Ama kişi bu yolu seçmezse, hayat onu imtihanlarla olgunlaştırır.

Bu nedenle büyük veliler, “Zorluk gelmeden önce ilimle kendini terbiye et” nasihatini sıkça tekrar etmişlerdir. Çünkü imtihanla gelen olgunlaşma, çoğu zaman sarsıcıdır, ama yine de sonunda insana hakikati öğretir.

İmtihanı Bir Davet Olarak Görmek

İmtihan, aslında bir davettir. İnsan, sabırla ve tevekkülle imtihanın içinden geçtiğinde, kendi hakikatine biraz daha yaklaşır.

Bu yüzden Yunus Emre, her sıkıntıyı bir “dervişlik makamı” olarak görür ve şöyle der: “Taş ile incitilene, gül ile varasın.”

Burada kastedilen, imtihanı bir düşman olarak değil, ruhu olgunlaştıran bir dost olarak görmektir.

Hakikatin Penceresi

İmtihanlar, insanın yoluna çıkan engeller değil, aslında ruhunun büyümesi için açılan kapılardır. Zorlukların içindeki sabır, kaybın içindeki teslimiyet, hastalığın içindeki arınma, hepsi bir bütün olarak ruhu olgunlaştırır. İnsan, yaşadığı her imtihanla biraz daha “hamlıktan pişmeye” doğru ilerler.

O halde imtihanlardan kaçmak yerine, onları bir öğretmen olarak görmek, ruhun yolculuğunda en büyük dönüşümü sağlar.

Kaynaklar:

• Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Mesnevî
• İmam Gazâlî, İhyâ-u Ulûmiddîn
• William Chittick, Tasavvuf ve İslam’ın Kalbi