Tasavvufta Birliğin Sırrı
Tasavvufun en derin kavramlarından biri olan Vahdet-i Vücud, kelime anlamıyla “varlığın birliği” demektir. Bu öğretiye göre evrende görünen tüm çokluk, aslında tek bir hakikatin farklı yansımalarıdır. O Hakikat ise Allah’ın varlığıdır. Varlık birdir, çokluk bir yanılsamadır.
Vahdet-i Vücud’un Anlamı
“Vahdet” birlik, “vücud” ise varlık anlamına gelir. Dolayısıyla Vahdet-i Vücud, “tüm varlığın Allah’ın tecellisinden ibaret olması” düşüncesidir. Bu anlayış, İbnü’l Arabî tarafından sistemleştirilmiş, daha sonra birçok mutasavvıf tarafından derinleştirilmiştir.
İbn Arabî’ye göre: “Varlık bir tanedir, o da Allah’ın varlığıdır. Geri kalan her şey, O’nun gölgesidir.”
Bu görüşe göre insan, evren, doğa ve tüm mevcudat, hepsi aynı kaynaktan doğar, aynı hakikate döner.
Görünen ve Gizli Olan: Zâhir ve Bâtın
Vahdet-i Vücud’un temelinde zâhir (görünen) ve bâtın (gizli) anlayışı vardır. Allah, zâhirde varlık olarak görünür, bâtında ise mutlak bilinmezliktir. Bu, Tasavvufta Aşk (Muhabbetullah) yazımızda bahsettiğimiz aşk anlayışının metafizik karşılığıdır.
Çünkü aşk, bu zâhir ve bâtın arasındaki çekimdir, kul ile Hak arasındaki özdeşlik bilincidir. Varlıkta iki zıt kutup yoktur, sadece tek bir öz vardır. O öz, Allah’ın varlığıdır.
İbn Arabî ve “Varlık Aynası” Metaforu
İbn Arabî, Allah’ı “varlığın aynası” olarak tanımlar: Evren, O’nun isim ve sıfatlarının yansıdığı bir aynadır. İnsan ise o aynanın en parlak yüzüdür.
“Hak kendini görmek istedi, insanı yarattı. İnsan O’nun aynası oldu.”
Bu anlayışa göre, insan sadece bir kul değil, aynı zamanda ilahi sıfatların yansıma alanıdır. Bu yüzden tasavvuf yolcusu, “kendini tanıma” yoluyla Allah’ı tanır. Meşhur hadis de bunu doğrular: “Nefsini bilen, Rabbini bilir.”
Vahdet-i Vücud ve Fenâ Fillah (Yoklukta Varlık)
Vahdet-i Vücud’un yaşanabilir hâli, Fenâ Fillah, yani “Allah’ta yok olma” makamıdır. Bu hâlde kul, benliğini kaybedip Allah’ın varlığında erir. Artık “ben” kalmaz, “O” vardır.
Mevlânâ bunu şöyle anlatır: “Ben ben değilim artık, o ben oldum. Ben yok oldum, O kaldı.”
Bu hâl, aşkın en yüksek mertebesidir. Kul, varlığın kaynağında kaybolur ama aynı zamanda hakiki varlığa kavuşur.
Vahdet-i Vücud ve Felsefî Yorum
Bu düşünce, sadece tasavvufi değil, felsefi bir sistem olarak da yorumlanmıştır. Varlığın tekliği fikri, hem İslam felsefesinde hem de Doğu ve Batı metafiziğinde yankı bulmuştur. Hint felsefesindeki Advaita Vedanta, Çin düşüncesindeki Tao anlayışı ve Batı’da Spinoza’nın Panteizm kavramı, benzer şekilde “birlik bilinci”ni anlatır.
Bu anlamda Vahdet-i Vücud, kozmik bir bütünlük öğretisidir. Çünkü insanı, evreni ve Tanrı’yı bir varlık zincirinde birleştirir.
Eleştiriler ve Yanlış Anlamalar
Tarih boyunca bazı çevreler, Vahdet-i Vücud’u panteizmle karıştırmıştır. Ancak İbn Arabî’nin sisteminde Allah, evrenden ayrı değildir ama evrenin kendisi de değildir. Varlık O’ndan gelir, ama O’na eşit değildir.
Bu fark, “Vahdet-i Şuhud” (birlik bilinci) kavramıyla açıklanmıştır. Yani her şey O’dur değil, her şeyde O görünür. Bu ince fark, tasavvufun tevhid anlayışını derinleştirir.
Vahdet-i Vücud ve Modern Yorumlar
Modern çağda, kuantum fiziği, enerji alanları ve bilinç araştırmaları, varlık birliğine benzer kavramları yeniden gündeme getirmiştir. Her şeyin birbiriyle titreşimsel olarak bağlı olduğu düşüncesi, İbn Arabî’nin “birlik” öğretisine yeni bir bakış kazandırmıştır.
Kuantum Bilinç Kapasitesi yazımızda da işlediğimiz gibi, modern bilim bile artık varlığın parçalanamaz bir bütün olduğunu kabul etmektedir.
Birlikte Kaybolmak, Hakikatte Var Olmaktır
Vahdet-i Vücud, sadece bir inanç değil, bir idrak hâlidir. Ayrılığı gören gözler kapandığında, her şeyde Allah’ın varlığı görünür. Bu farkındalık, kulun kalbini birliğe taşır.
Mevlânâ’nın sözleriyle: “Sen bir damla iken, deryayı arıyorsun. Oysa derya da sensin, damla da.”
Kaynaklar:
- İbnü’l Arabî, Füsûsü’l-Hikem.
- Abdülkerim el-Cîlî, İnsan-ı Kâmil.
- Mevlânâ Celâleddîn Rûmî, Mesnevî.
- William Chittic, The Sufi Path of Knowledge.
- Seyyid Hüseyin Nasr, Islamic Life and Thought.
Bir yanıt yazın